«ЛІСТЫ ШЧАСЦЯ»: ФОТАФІКСАЦЫЯ ПАРУШЭННЯЎ ПРАВЛ ДАРОЖНАГА РУХУ І АБАРОНА КІРОЎЦАМІ СВАІХ ПРАВОЎ.

Тэма фотафіксацыі парушэнняў ПДР з дапамогай якія знаходзяцца «на ўзбраенні» супрацоўнікаў ДАІ прыбораў, а затым рассыланне па пошце уласнікам транспартных сродкаў пастаноў аб адміністрацыйных правапарушэннях, зараз становіцца ўсё больш актуальнай. У апошні час гэтая практыка атрымала гэтак шырокае распаўсюджванне, што ў кіроўчай асяроддзі такое пастановы, якія прыходзяць на дом кіроўцу або ўладальніку транспартнага сродку, нават атрымалі за іранічнае мянушку: «лісты шчасця». Тым актуальней тэма абароны кіроўцамі сваіх інтарэсаў у такіх сітуацыях. Сам прынцып адказнасці ўласніка транспартнага сродку пры фіксацыі парушэння дзейнымі ў аўтаматычным рэжыме спецыяльнымі сродкамі фота-, кіна - або відэаздымкі ўводзіцца арт. 14-1 Кодэкса аб адміністрацыйных правапарушэннях (далей КоАП) (у рэдакцыі, якая дзейнічае з 16.11.2008 г.) Пры гэтым ч. 2 указанага артыкула ўтрымлівае норму: пры наяўнасці абставін, якія сведчаць аб здзяйсненні правапарушэння іншай асобай, уласнік ў 10-дзённы тэрмін з моманту вынясення пастановы мае права паведаміць аб гэтым органу або службовай асобе, вынесшему пастанову. Пры гэтым выкананне пастановы прыпыняецца, а ДАІ праводзіць мерапрыемствы з мэтай усталяваць сапраўднага парушальніка.

Тут варта адзначыць, што сам закон выразна прадугледжвае абавязковасць прыпынення выканання пастановы да ўстанаўлення асобы, якая ўчыніла парушэнне. Прычым артыкул сфармуляваная такім чынам, што калі гэтага парушальніка супрацоўнікі ДАІ не знойдуць – гэта ўжо не будзе праблемай ўласніка транспартнага сродку. І раней ўстанаўлення гэтага асобы выконваць пастанову таксама нельга.

Адсюль выразна вынікае адзін з асноўных магчымых спосабаў абароны сваіх правоў ўласнікам транспартнага сродку. Калі дадзеных аўтамабілем кіруюць некалькі асобаў (скажам, сваякі, ўпісаныя ў пасведчанне аб рэгістрацыі, ці проста знаёмыя альбо супрацоўнікі – на падставе даверанасці або часовага рэгістрацыйнага талона), у орган ДАІ, адкуль прыйшоў «ліст шчасця», пасылаецца ліст адказ, наступнага зместу: я аўтамабілем у момант парушэння не кіраваў (пры гэтым калі ўласнік знаходзіўся за межамі рэгіёну пражывання, ці наогул за мяжой, - на гэта трэба паказаць, і прыкласці копіі адпаведных дакументаў, напрыклад, авіябілетаў, ксеракопію пашпарта з візамі і адзнакамі аб перасячэнні мяжы, і пр.), маюць права кіравання такія-то асобы (ўпісаныя ў тэхпашпарт, або па часоваму рэгістрацыйныя талоны, або па даверанасці – у такім выпадку пажадана пазначыць, калі і на чыё імя даверанасць выдадзена, прыкласці яе копію ці хаця б пазначыць, у якога натарыуса яна афармлялася). Накіроўваць такую заяву трэба, зразумела, заказным лістом з паведамленнем аб ўручэнні. У гэтым выпадку выкананне пастановы прыпыняецца, да апытання ўсіх патэнцыйных парушальнікаў супрацоўнікамі ДАІ. Праўда, не зусім зразумела, як менавіта гэта будзе адбывацца.

Дарэчы, ёсць магчымасць для упэўненых у сабе аўтаўладальнікаў, вывучыўшы фота з «лісты шчасця» і выявіўшы, што на ім не відаць, хто знаходзіцца за рулём аўтамабіля і колькі чалавек у салоне, наогул заявіць: у момант меркаванага парушэння я знаходзіўся не за рулём, перадаў кіраванне знаёмаму, па імя, скажам, Саша, прозвішча яго не ведаю, вадзіцельскае пасведчанне ў яго бачыў, поліс страхавання грамадзянскай адказнасці, пры наяўнасці якога ён мае права кіравання ўсімі транспартнымі сродкамі, - таксама, а перадаць яму упраўленне ў сваім прысутнасці я меў права на падставе п. 2.2 ПДР. Можна і растлумачыць прычыну: маўляў, быў у нецвярозым стане, або проста дрэнна сябе адчуваў, папрасіў адагнаць машыну... Пры атрыманні такога заявы супрацоўнікі ДАІ таксама безумоўна абавязаны (г. к. фармулёўка арт. 14-1 Каап проста не дае іншай магчымасці) прыпыніць выкананне пастановы і пачаць пошук невядомага «Сашы» з мэтай прыцягнення яго да адміністрацыйнай адказнасці. Думаю, што шукаць яго яны будуць доўга, хутчэй скончыцца тэрмін накладання на яго адміністрацыйнага спагнання (які ў выпадку разгляду спраў супрацоўнікамі ДАІ складае 2 месяцы).

Зразумела, тое ж самае можа зрабіць чалавек, які даўно «прадаў па даверанасці» свой аўтамабіль: трэба паведаміць, каму, калі ён быў такім чынам перададзены, дзе афармлялася даверанасць (а лепш прыкласці да заявы яе ксеракопію). Тады рэакцыя супрацоўнікаў ДАІ павінна быць такі ж: вышук непасрэднага вінаватага.

Дарэчы, неабходна таксама адзначыць, што калі ўласнікам транспартнага сродку з'яўляецца юрыдычная асоба, - фактычна выканаць патрабаванні арт. 14-1 Каап наогул немагчыма: юрыдычныя асобы не з'яўляюцца суб'ектамі адміністрацыйнай адказнасці.

Нарэшце, для ўласніка аўтамабіля існуе і магчымасць абскарджання такой пастановы ў агульным парадку. Супрацоўнікі ДАІ не любяць гэта прызнаваць. Між тым, арт. 288 Каап не робіць выключэння з магчымасці абскарджання пастаноў для тых з іх, якія вынесеныя па выніках фотафіксацыі. Абскарджана пастанова можа быць альбо вышестощему начальніку таго асобы, якая вынесла пастанову, альбо ў раённы ці прыраўнаваны да яго суд.

Якія могуць быць падставы для такога абскарджання? Іх мноства, як фармальныя, так і якія маюць дачыненне да абставін парушэнні і яго фіксацыі.

Перш за ўсё, тыя пастановы, якія ўжо прыйшлі аўтаўладальнікам па пошце, маюць часцяком наступную фармулёўку. У іх пазначаны дадзеныя менавіта ўласніка транспартнага сродку, і тут жа, без усялякай спасылкі на тое, што спагнанне накладзена на ўласніка, у адпаведнасці з арт. 14-1 Каап, проста пазначана, што дадзенае твар кіравала транспартным сродкам і зрабіла парушэнні ПДР.

Такую пастанову трэба абскарджваць адназначна, як прынятае з істотным парушэннем працэдуры і нявернае па сутнасці. Па-першае, ніякіх дадзеных аб тым, што аўтамабілем кіравала менавіта дадзенае твар, у пастанове не змяшчаецца. Па-другое, калі б было вядома, хто кіраваў аўтамабілем, - то тады зусім іншы парадак афармлення правапарушэння. Кіроўца павінен быць спынены, пастанова складзена на месцы, у выпадку яго нязгоды з парушэннем – павінен быць складзены админпротокол. Калі ўсяго гэтага не зроблена – то тады пастанова можа быць аформлена толькі на ўласніка транспартнага сродку, у адпаведнасці з арт. 14-1 Каап, але тады ў ім не павінна быць указанняў на тое, што менавіта гэта твар кіравала аўтамабілем. Тут, як гаворыцца, адно з двух.

Акрамя таго, арт. 14-1 Каап недвухсэнсоўна кажа аб тым, што такая фіксацыя і «завочнае» вынясенне пастаноў у дачыненні да ўласніка транспартнага сродку магчымая, калі парушэнне зафіксавана сродкамі, якія працуюць у аўтаматычным рэжыме. Інакш кажучы – без удзелу чалавека. Калі, як гэта часта адбываецца цяпер, здымка выраблялася з дапамогай прыбора пад назвай «Візір» (а то і звычайнай камеры) самім інспектарам – такі парадак не будзе адпавядаць закону. Пры гэтым не трэба думаць, што вынік здымкі аўтаматычна нельга выкарыстоўваць як доказ. Можна, але толькі як дадатковае, як дадатак да пратаколу, і, відавочна, у выпадках, калі кіроўца аспрэчвае парушэнне. Але спыніць і аформіць парушэнне ў гэтым выпадку павінны на месцы.

І гэта не выпадкова. Бо задача ДАІ – не толькі фіксацыя парушэнняў, а ў першую чаргу – прафілактыка, забеспячэнне бяспекі руху. Хоць бы з гэтай пункту гледжання, парушэнне больш выгадна спыніць. Праўда, самі супрацоўнікі ДАІ аб гэтым часта забываюць, такое ўражанне, што самі яны бачаць мэты сваёй дзейнасці інакш...

Неабходна памятаць яшчэ вось што. Для таго, каб пастанова было законным, у ім павінны быць указаны рэквізіты прыбора, якім фіксавалася парушэнне. Калі гэта сродак вымяральнай тэхнікі – то павінны быць вядомыя рэквізіты дакументаў аб допуску тыпу сродкі вымяральнай тэхнікі да выкарыстання ў Украіне, а таксама праверкі канкрэтнага асобніка прыбора. Гэта – прамыя патрабаванні Закона Украіны «Аб метралогіі і метралагічнай дзейнасці» да вымярэнням, вынікі якіх выкарыстоўваюцца ў якасці доказаў або праводзяцца па замове суда, праваахоўных органаў.

Але і гэта яшчэ не ўсё. Калі пастанова па фота, пададзенай падначаленымі, выносіць начальнік якога-небудзь падраздзялення ДАІ, трэба, каб было дакладна вядома, хто менавіта праводзіў саму фотафіксацыю. Чаму? Таму што згодна з п. 13.2 Інструкцыі па дзейнасці падраздзяленняў дарожна-патрульнай службы Дзяржаўтаінспекцыі МУС Украіны (зацверджана загадам МУС ад 13.11.2006 N 1111), да выкарыстання спецыяльных сродкаў дапускаюцца супрацоўнікі, якія вывучылі інструкцыі да прыбораў і здалі залікі па правілах іх выкарыстання. Таму ў пастанове павінна быць адлюстравана, хто ж выкарыстаў прыбор, калі яго выкарыстанне не было цалкам аўтаматычным. (Зрэшты, у такім выпадку, як сказана вышэй, наогул нельга выносіць пастанову ў адпаведнасці з арт. 14-1 Каап. Але выкарыстоўваць як дадатковую падставу абскарджання можна і гэтыя абставіны.)

Дарэчы, трэба адзначыць яшчэ адзін момант. Дастаткова часта па прыкладзеным да пастановаў фота відаць, што здымка выраблялася з прыпаркаванага аўтамабіля, прычым нярэдка нават не службовага, а прыватнага, які належыць самому супрацоўніку ДАІ. Дык вось, паводле той жа Інструкцыі, такое з'яўляецца недапушчальным. Згодна з п. 12.2 Інструкцыі, нагляд за дарожным рухам можа ажыццяўляцца альбо адкрыта (пры пешым патруляванні або на спецавтомобилях з адпаведнай афарбоўкай і спецсігналамі), таемна (на службовых аўтамабілях без спецокраски) – у руху, або змяшана. Тое ёсць стаянка аўтамабіля без спецокраски для фіксацыі парушэнняў не прадугледжана. Такі аўтамабіль можа быць выкарыстаны толькі ў руху. І павінен быць службовым, а не прыватным.

Больш за таго. П. 12.3 Інструкцыі прадугледжвае выключны пералік тактычных спосабаў выкарыстання транспартных сродкаў: рух у патоку транспарту, прыпынак патрульнага аўтамабіля ў небяспечных па аварыйнасці месцах, і прыпынак патрульнага аўтамабіля ў месцах яго найлепшай бачнасці ўдзельнікамі руху з пешым перамяшчэннем супрацоўнікаў на дарозе. Няцяжка заўважыць, што любімага спосабу размяшчэння транспартнага сродку «ў засадзе» тут няма. Але зараз мы не пра гэта.

Атрымліваецца, што несці службу на непатрульном аўтамабілі, т. е. на аўтамабілі без спецокраски і спецсігналамі, наогул можна толькі ў руху! А такім чынам, любыя спробы фіксацыі з прыпаркаванага аўтамабіля без спецокраски, асабліва прыватнага, будуць незаконныя. І ўсе гэтыя абставіны могуць быць адлюстраваны кіроўцам у скарзе.

Варта ўлічыць, што часцей за ўсё з дапамогай тых жа прыбораў «Візір» фіксуецца хуткасць руху. Да гэтых выпадкаў дастасавальныя усе тыя правілы, якія ўжо выкладаліся ў артыкулах на маім сайце, адносна абароны пры абвінавачванні ў перавышэнні хуткасці. Таксама ўлічыце, што «Візір», як і іншыя прыборы, можа выдаць хуткасць іншага аўтамабіля, які рухаецца побач. Тым больш, што мае рэгуляванне поля гледжання: яно можа быць спецыяльна сужено пры выкарыстанні прыбора, каб у яго не трапляў суседні аўтамабіль. (Гэта прадугледжана інструкцыяй да такога прыбору.) Ды і лічбавыя фота – з пункту гледжання доказы, рэч сумнеўная, т. к. могуць падвяргацца мантажу на кампутары, напрыклад, можа мяняцца значэнне хуткасці.

Усе гэтыя довады трэба пазначаць у скарзе па справе. Пры гэтым трэба ўлічваць, што арт. 288 Каап пры абскарджанні ў суд пастаноў патрабуе кіравацца агульнымі прынцыпамі Кодэкса адміністрацыйнага судаводства. (Хоць сам гэты кодэкс не распаўсюджваецца на справы аб накладанні адміністрацыйных спагнанняў. Вось такое ў нас качвество распрацоўкі праектаў законаў...) А ч. 2 арт. 71 КАС як раз устанаўлівае, што пры абскарджанні грамадзянінам дзеянняў органаў дзяржаўнай улады менавіта гэтыя апошнія павінны даказваць правамернасць сваіх дзеянняў. Гэтым і трэба карыстацца і спасылацца на гэта ў скарзе, і ні ў якім выпадку не думаць, што «ліст шчасця» з ДАІ – раўнасільна не подлежащему абскарджанні прысуду.

(С) Вадзім Валадарскі, 2008г.